Cechy charakterystyczne MŚP w UE podejmujących BIZ

Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej (Komisja Europejska, 2016 r.), małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) stanowią 99% wszystkich przedsiębiorstw w UE, a głównymi czynnikami decydującymi o tym, czy dane przedsiębiorstwo jest MŚP to:

• zatrudnienie personelu oraz
• obrót lub suma bilansowa.

Tabela 1

Źródło: (Komisja Europejska, 2016 r.)

Pułapy te mają zastosowanie wyłącznie do danych liczbowych dotyczących poszczególnych firm. Firma, która jest częścią większej grupy, być może będzie musiała uwzględnić również dane dotyczące zatrudnienia / rotacji personelu / bilansu tej grupy.

MŚP mogą korzystać z dwóch kategorii potencjalnych korzyści, jeśli spełniają następujące kryteria:

• Kwalifikowalność do wsparcia w ramach wielu unijnych programów skierowanych do przedsiębiorstwa, w szczególności MŚP: finansowanie badań naukowych i innowacji oraz podobne krajowe programy wsparcia, które w przeciwnym razie mogłyby zostać zakazane jako nieuczciwe wsparcie rządowe.
• Niższe wymogi lub niższe opłaty za zgodność z przepisami administracyjnymi UE.

MŚP, podejmując BIZ, są bardziej skłonne niż duże korporacje transnarodowe do:

• Transferu odpowiedniej technologii do krajów rozwijających się.
• Poszukiwania partnerów do spółek współzależnych zamiast zakładania spółek w pełni zależnych.
• Posiadania korzystnego wpływu na bilans handlowy.
• Posiadania bardziej elastycznych udogodnień lokalnych i większego wkładu w lokalną gospodarkę poprzez wykorzystanie podwykonawstwa w większym stopniu.

MŚP mają następujący wpływ na wzrost gospodarczy:

• MŚP odegrały znaczącą rolę w rozwoju wszystkich wiodących gospodarek w Azji (chociaż ich wkład różni się w zależności od kraju).
• MŚP przyczyniają się do około 40-60% wszystkich inwestycji kapitałowych i mają mniej więcej takie same proporcje wzrostu wydajności.
• Około 10% MŚP jest zorientowanych na wzrost i może wnieść znaczący wkład w rozwój przedsiębiorczości w swoich krajach oraz w krajach przyjmujących poprzez BIZ.

Zgodnie z rocznym sprawozdaniem europejskich MŚP (Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2018) jedynie niewielka liczba MŚP (4%) podejmuje bezpośrednie inwestycje zagraniczne w UE, chociaż istnieją różnice pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. MŚP zatrudniające 50-249 pracowników, których obroty przekraczają 10 mln euro i których wzrost w latach 2008-2014 wyniósł ponad 25%, były bardziej skłonne do podejmowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych niż przeciętne MŚP. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład międzynarodowej grupy były również bardziej skłonne do podejmowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, być może ze względu na dostęp do zasobów zapewnianych przez inne przedsiębiorstwa należące do grupy. O ile wszystkie wymienione powyżej cechy firm skłaniają ku temu, że MŚP zdecydują się na inwestycje za granicą, to wyniki te należy interpretować w kontekście niskiego poziomu aktywności BIZ w MŚP ogółem.

Natomiast przedmiotem analizy Badania Flash Eurobarometr 421 były europejskie MŚP w okresie rocznym (2017-2018) (Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2018, s. 111), które podjęły się BIZ, porównane pod względem ogólnej i firmowej charakterystyki. Wyniki podane są na poziomie UE oraz dla poszczególnych państw członkowskich. Ogólnie rzecz biorąc, niewiele z badanych MŚP podjęło BIZ. W UE średnio tylko 4% z nich dokonało jakichkolwiek bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jednak w niektórych krajach, takich jak Luksemburg (10%), Malta (11%), Dania i Austria (po 8%), przewaga BIZ dokonywanych przez MŚP była stosunkowo bardziej powszechna niż w innych krajach. Większe MŚP mają większy związek z działalnością w zakresie BIZ niż inne MŚP. Średnie przedsiębiorstwa, zatrudniające 50-249 pracowników, są związane z BIZ w większym stopniu niż notuje się na średnim poziomie UE i demonstruje kilka państw członkowskich. Na przykład 15% średnich przedsiębiorstw w UE dokonało jakiejś formy BIZ, w przeciwieństwie do 4% wszystkich badanych MŚP. Podobnie, przedsiębiorstwa o wyższych obrotach (rocznie przekraczających 2 mln euro), które są często kojarzone z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi.

Według tego samego badania, szybko rozwijające się firmy, czyli MŚP, które od 2008 r. wzrosły o 25% lub więcej, są również w większym stopniu kojarzone z BIZ. Ponadto, firmy wchodzące w skład grupy międzynarodowej są bardziej kojarzone z BIZ niż inne firmy. 11% MŚP należących do grupy międzynarodowej dokonało bezpośrednich inwestycji zagranicznych, podczas gdy, jak zauważono wcześniej, liczba ta wynosi 4% we wszystkich badanych MŚP. Istnieją pewne dowody na istnienie związku między BIZ, a grupami sektorowymi na poziomie poszczególnych państw członkowskich, ale nie w całej UE. W niektórych krajach (Dania, Niemcy, Irlandia i inne) MŚP prowadzące działalność wytwórczą są w większym stopniu powiązane z BIZ. Nie zidentyfikowano żadnego związku pomiędzy wiekiem przedsiębiorstwa, a BIZ, z wyjątkiem firm założonych w latach 2009-2014 (i badanych w 2015 r.) w Danii i Polsce, które są bardziej związane z BIZ. Wreszcie, firmy z doświadczeniem innych form internacjonalizacji są znacznie częściej kojarzone z BIZ.

Ponadto, według OECD (OECD, 2016) więcej niż jedna trzecia europejskich inwestorów z sektora MŚP podejmuje więcej niż jedną inwestycję. MŚP, które inwestują w wiele projektów z zakresu BIZ, mają większe szanse na dokonanie pierwszej inwestycji w UE. W przypadku innych MŚP w krajach UE, są one celem nieco poniżej połowy wszystkich kontynuowanych projektów. Oznacza to, że powtarzający się inwestorzy pochodzący z MŚP z UE nadal inwestują w obrębie UE. Inwestorzy MŚP z krajów kandydujących i EFTA stopniowo zmniejszają swój udział w inwestycjach w UE, im więcej projektów realizują. MŚP z tych krajów podejmują blisko dwie trzecie swoich pierwszych projektów na terenie UE. W przypadku kolejnych projektów liczba ta zmniejsza się do blisko jednej trzeciej. MŚP z UE podejmujące liczne projekty w zakresie BIZ stale zwiększają wielkość realizowanych projektów, podczas gdy projekty poza UE pozostają na stałym poziomie. Najprawdopodobniej wynika to ze standardowych zasad obowiązujących w UE.

Fakt, że MŚP mają tendencję do ciągłego zwiększania rozmiaru swoich projektów w UE, ponieważ inwestują w wiele projektów, sugeruje, że MŚP mogą wykorzystać doświadczenie, które zdobywają w ramach każdego z realizowanych projektów. Zmniejsza to ryzyko inwestycji, pozwalając MŚP na dalsze zwiększanie rozmiaru projektów. Podczas gdy większość MŚP z UE inwestuje wielokrotnie, albo wyłącznie w UE, albo poza nią, to kilka MŚP z UE realizuje również inwestycje zarówno w UE, jak i poza nią. Spośród nich około połowa dokonuje pierwszej inwestycji w UE, podczas gdy druga połowa realizuje swój pierwszy projekt bezpośrednich inwestycji zagranicznych poza UE.

Aby MŚP mogły podejmować inwestycje za granicą, muszą być wystarczająco produktywne, aby przezwyciężyć koszty stałe związane z założeniem oddziału w innym kraju i skutecznie konkurować z podmiotami już obecnymi na rynku. Jednym ze sposobów, w jaki MŚP mogą poprawić swoją produktywność, jest współpraca z inwestorami zagranicznymi na ich rodzimym rynku. Firmy zagraniczne posiadają wiedzę techniczną, operacyjną i menedżerską, którą lokalne firmy mogą wykorzystać i poprawić swoją produktywność poprzez tzw. mechanizmy produktywności. Firmy europejskie, niezależnie od ich wielkości, generalnie odnoszą korzyści a takich mechanizmów i w wyniku wewnątrz europejskich inwestycji zagranicznych, ale przede wszystkim korzystają na tym MŚP i mniejsze firmy. W miarę jak europejskie MŚP stają się bardziej produktywne, są one również w lepszej pozycji do podejmowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych na zewnątrz. W związku z tym, wewnętrzne BIZ mogą pomóc w ułatwieniu zagranicznych inwestycji zagranicznych dokonywanych przez europejskie MŚP i inne firmy.

Zgodnie z rocznym sprawozdaniem firmy Epson (Seiko Epson Corporation, 2018), w latach 2003-2015 europejskie MŚP podjęły w sumie 25 683 projekty w zakresie BIZ. Stanowi to blisko 30 proc. wszystkich 87 087 projektów BIZ zrealizowanych przez przedsiębiorstwa europejskie w tym samym okresie. Łączna wartość transakcyjna BIZ MŚP wynosi ponad 900 mld euro, co stanowi około 19 proc. całkowitej wartości. Z danych tych wynika, że MŚP są bardzo ważne dla łącznych schematów BIZ, co podkreśla znaczenie analizy schematów BIZ tych firm. W tym samym opracowaniu każda inwestycja została podzielona na kategorie według sektora i rodzaju. Stwierdzono, że 12 806 projektów europejskich MŚP dotyczyło fuzji i przejęć (inwestycje kapitałowe), podczas gdy pozostałe 12 877 były projektami „greenfield”. Dla obu wymienionych rodzajów projektów BIZ jest to blisko 30 proc. ogólnej liczby projektów BIZ realizowanych przez wszystkie europejskie przedsiębiorstwa. W związku z tym, MŚP nie są nadmiernie lub niedostatecznie reprezentowane w żadnym z tych dwóch rodzajów BIZ w stosunku do wszystkich firm. Transakcje fuzji i przejęć są średnio większe niż projekty „greenfield”, przy czym średnia wartość transakcji wynosi 92 mln euro w przypadku fuzji i przejęć w porównaniu do średniej wartości projektu wynoszącej 31 mln euro w przypadku inwestycji „greenfield”. Jest to mniej niż w przypadku analogicznych danych dla wszystkich firm, gdzie średnia wartość transakcji wynosi odpowiednio 158 mln euro 42 mln euro w przypadku fuzji i przejęć oraz projektów „greenfield”.

Wielka Brytania dominuje jako kraj źródłowy dla BIZ MŚP. Na brytyjskie MŚP przypada 27 procent liczby wszystkich projektów realizowanych przez europejskie MŚP oraz 35 procent całkowitej wartości tych projektów. W przybliżeniu odpowiada to łącznej wartości projektów BIZ realizowanych przez MŚP z Francji, Belgii, Holandii, Niemiec i Skandynawii, co podkreśla znaczenie Wielkiej Brytanii jako źródła europejskich BIZ realizowanych przez MŚP. Głównym odbiorcą są Niemcy, które otrzymują 8 proc. łącznej liczby europejskich projektów BIZ MŚP. Należy podkreślić, że większy jest udział projektów BIZ MŚP w sektorze usług niż w sektorze produkcyjnym. W latach 2003-2015 w sektorze usług było 14 357 projektów BIZ realizowanych przez MŚP, a w sektorze produkcyjnym 9 477. W stosunku do wszystkich europejskich projektów BIZ podjętych w tym okresie, MŚP stanowiły więc 32 proc. wszystkich projektów BIZ w sektorze usług i 27 proc. wszystkich projektów BIZ w sektorze produkcyjnym, por. Tabela 2. Projekty MŚP z zakresu BIZ w sektorze produkcyjnym (średnia wielkość transakcji w wysokości 48 mln euro) są nieco większe niż projekty w sektorze usług (średnia wielkość transakcji w wysokości 41 mln euro). Ten sam schemat istnieje jednak dla wszystkich firm, gdzie średnia wielkość transakcji w sektorze produkcyjnym wynosi 76 mln euro, a w sektorze usługowym 57 mln euro. Jedną z przyczyn, dla których MŚP mają relatywnie większy udział w projektach BIZ w sektorze usług niż w sektorze wytwórczym, może być fakt, że sektor usług jest na ogół mniej kapitałochłonny niż sektor wytwórczy. Zmniejsza to koszty i ułatwia mniejszym firmom podejmowanie projektów BIZ w tym sektorze. Jest to zgodne z tym, że mikroprzedsiębiorstwa również mają relatywnie większy udział w projektach usługowych niż projekty produkcyjne, podczas gdy w przypadku dużych firm jest odwrotnie.[1]

Ponadto, średnia wielkość transakcji wzrasta w przypadku firm, co oznacza, że większe firmy podejmują się realizacji większych projektów BIZ, por. ostatnia kolumna tabeli 2. Średnia wielkość transakcji dla projektu BIZ realizowanego przez MŚP wynosi 50 mln euro, podczas gdy analogiczna liczba dla firm dużych jest ponad dwukrotnie większa.[2]

Tabela 2 Liczba i średnia wielkość transakcji dla poszczególnych wielkości firm, 2003-2015

Uwaga: Udziały wszystkich firm podane w kolumnie pierwszej pochodzą z arkuszy informacyjnych Small Business Act (SBA) i dotyczą UE. Każda inwestycja jest klasyfikowana jako usługi, produkcja lub inne, gdzie pozostałe obejmują rolnictwo, górnictwo, kopalnictwo i budownictwo.

Źródło: ESPON FDI (2018) na podstawie danych z baz danych BvD Zephyr i Financial Times’s fDi Markets (Sunesen & Henriksen, 2018, s. 5)

Powyższe dane pokazują, że liczba projektów BIZ realizowanych przez MŚP z roku na rok rośnie od 2003 do 2015 (z wyjątkiem lat 2008-2009). Natomiast łączna wartość transakcji nie osiągnęła poziomu z przed kryzysu. W związku z tym, średnia wartość transakcji z czasem uległa zmniejszeniu. Oznacza to, że w latach 2003-2015 bariery w podejmowaniu projektów BIZ zostały obniżone, co pozwoliło na realizację mniejszych projektów. Ponadto, pokazało to, że występuje nadreprezentacja MŚP w projektach BIZ w sektorze usług.

[1] Dodatkowym wyjaśnieniem może być wyższy udział MŚP w sektorze usług (53%) w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami (47%) (obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu za 2014 r.).

[2] Średnia wielkość transakcji w wysokości 45 mln euro dla mikroprzedsiębiorstw wydaje się stosunkowo wysoka. Przy konstruowaniu zbioru danych wykorzystaliśmy dane skonsolidowane na poziomie firmy do określenia wielkości firm. Zmniejsza to ryzyko, że spółki zależne w zbiorze danych są traktowane jako część większej grupy, a nie jako mikroprzedsiębiorstwa. Ponieważ dane skonsolidowane nie zawsze są dostępne, ryzyko to nie jest w pełni wyeliminowane. Ponadto małe spółki holdingowe, które nie są częścią większej grupy, są rejestrowane jako mikroprzedsiębiorstwa, co może zwiększyć średnią wielkość transakcji. Problem ten jest największy w przypadku mikroprzedsiębiorstw, gdzie dane są najbardziej ograniczone.